تدبر در قرآن در آینه آیات و روایات
أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ۚ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللَّـهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا[۱]
پس آیا در قرآن تدبر نمی‌کنند تا به هماهنگی آن پی ببرند و دریابند که از جانب خدا نازل شده است؟ و اگر قرآن از جانب غیر خدا بود، قطعاً در آن ناسازگاری و ناهماهنگی بسیار می‌یافتند.
أَفَلَمْ یَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جَاءَهُم مَّا لَمْ یَأْتِ آبَاءَهُمُ الْأَوَّلِینَ [۲]
آیا در این قرآن تدبر نکرده‌اند تا بدانند آن از جانب خداست؟ مگر برای آنان پیامی آمده که برای پدران نخستین‌شان نیامده است تا بگویند اگر این پیام حق است و از سوی خداست، چرا برای پیشینیان فرستاده نشد؟
کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ[۳]
این قرآن کتابی گرانقدر و پرخیر و برکت است که آن را به سوی تو فرستادیم تا همگان در آیات آن تدبر کنند، پس هدایت‌پذیران راه‌یاب شوند و عنادپیشگان عذری بر گمراهی خویش نیابند و تا صاحبان خرد به دلایل حق توجه کنند و به سوی آن هدایت گردند.
أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا [۴]
آیا در قرآن تدبر نمی‌کنند و آن را نمی‌فهمند؟ یا تدبر می‌کنند و می‌فهمند ولی بر دل‌های آنان و هم‌مسلکانشان، قفل‌های مخصوص دل‌ها قرار گرفته است و از آن‌رو ایمان نمی‌آورند؟
رسول خدا، حضرت محمد مصطفی-صلوات‌الله علیه- در روز غدیر فرمودند:
«مَعَاشِرَ النَّاسِ تدبروا الْقُرْآنَ وَ افْهَمُوا آیَاتِهِ…»[۵]
ای گروه‌های انسان‌ها، در قرآن، تدبر کنید و آیات آن را بفهمید…
علی -علیه‌السلام- میفرمایند:
«ألا لا خَیرَ فی قَراءَه لا تدبُّرَ فیها»[۶]
آگاه باشید که خیری در قرائت قرآن بدون تدبر نیست.
فاطمه زهرا -سلام‌الله علیها- در احتجاج فدکیه خود میفرمایند:
«مَعاشِر المُسلِمین المُسرِعَهِ إلى قیل الباطِل المُغضیه على الفِعلِ القَبیحِ الخاسِر أفَلاتَتَدَبَّرونِ القُرآنَ أم على قُلوبٍ أقفالُها»[۷]
ای گروه‌های مسلمانان، سرعت‌گیرندگان به قول ضعیف باطل، چشم‌پوشان از رفتار زشت خسارت‌بار، آیا در قرآن تدبر نمی‌کنید یا بر قلب‌ها، قفل‌های مخصوص آن زده شده است؟!
از امام صادق -علیه‌السلام- نقل شده است که وقتی مصحف قرآن را به دست می‌گرفتند، پیش از خواندن قرآن و قبل از باز کردن آن، در حالی که آن را در دست راست می‌گرفتند، چنین دعا می‌کردند:
«بِسمِ الله… الّلهُمَّ… لا تَجعَل قرائَتی قراءه لا تَدَبُّرَ فیها بَلِ اجعَلنی أتَدَبَّرُ آیاتِه و أحکامِه»[۸]
به نام خدا… خدایا… قرائت مرا قرائت بی تدبر قرار مده، بلکه مرا آن‌گونه قرار بده که در آیات و احکام آن تدبر کنم.
[۱] سوره نساء، آیه ۸۲
[۲] سوره مؤمنون، آیه ۶۸
[۳] سوره ص، آیه۲۹
[۴] سوره محمد۶، آیه ۲۴
[۵] بحارالأنوار، ج۳۷، ص۲۰۸، باب ۵۲، أخبار الغدیر
[۶] مشکاهالأنوار، ص۱۳۷، الفصل الثامن فی العلم و العالم
[۷] الاحتجاج، ج۱، ص۱۰۴، احتجاج فاطمه الزهراء۳ على القوم
[۸] مستدرکالوسائل، ج۴ ، ص۳۷۲