مفهوم شناسی تدبر

 

معنای لغوی: کلمه «تدبر» از ماده­ «د­ب­ر» و هیئت «تفعُّل» ترکیب شده است.

  1. معنای «د­ب­ر»: همه لغت­نامه­‌های زبان عربی، معنای این ریشه را «پشت و پشت سر اشیاء» دانسته­‌اند. گفتنی است که این ماده، چهل و چهار بار و در یازده هیئت در قرآن کریم استعمال شده است و مفهوم پیش­‌گفته، با همه آن­ها سازگار است.
  2. معنای «تفعُّل»: کتاب­‌های معتبر واژه­‌شناسی و علم صرف، معنای این هیئت را «مطاوعه یا همان اثرپذیری هیئت تفعیل» و مفهوم هیئت تفعیل را نیز «تعدیه یا اثرگذاری» دانسته­‌اند. نتیجه این­که برای فهم معنای «تدبر»، ابتدا باید معنای «تدبیر» را بدانیم.

تدبیر به معنای «پشت سر هم قرار دادن» و در نتیجه، «تدبر» به معنای «پشت سر هم دریافت کردن» است.

معنای اصطلاحی: «تدبر در قرآن کریم» دریافت یا همان پذیرش آگاهانه «تدبیر موجود در قرآن کریم» است.

تدبیر خدای حکیم در قرآن کریم، سطوحی دارد و در قبال هر سطح از آن، سطحی از تدبر برای ما فرض است که شرح آن با توجه به نمودار بالا معلوم است.

تدبیر، شأن هر حکیمی به هنگام سخن گفتن؛ و تدبر، شأن هر عاقلی به هنگام شنیدن سخن حکیمانه است. اینجانب به عنوان نویسنده این متن، در حال تدبیر و پشت سر هم قرار دادن کلمات، جملات و پاراگراف­‌ها هستم و به این ترتیب، یک متن علمی را سامان می­‌دهم و شما به عنوان مطالعه­‌کنندگان این متن، در حال تدبر و پشت سر هم دریافت کردن کلمات، جملات و پاراگراف­‌ها هستید و به این ترتیب این متن علمی را می­‌فهمید. خدای حکیم نیز کلمات، آیات و حتی سوره­‌ها را تدبیر فرموده و این­گونه با ما سخن گفته است و ما عاقلان هم برای استفاده از سخن او، باید تدبر کنیم و کلمات، آیات و حتی سوره­‌ها را پشت سر هم و منسجم دریابیم، نه پراکنده و بی­ربط.

با توجه به آنچه گذشت، می­‌توان تدبر را این­‌گونه تعریف کرد:

  1. «دریافت پی­‌در­پی کلمات هر آیه که به فهم منسجم آن آیه منتهی می­‌شود؛
  2. و دریافت پی­‌در­پی آیات هر سوره که به فهم منسجم آن سوره منتهی می­‌شود؛
  3. و دریافت پی­‌درپی سوره­‌های قرآن کریم که به فهم منسجم همه قرآن کریم منتهی می­‌شود.»

ردیف نخست این تعریف، مربوط به فهم منسجم هر یک از آیات قرآن کریم است. امری مهم که خوشبختانه در طول سالیان متمادی مورد توجه بوده و آثار و برکات فراوان آن در ترجمه­‌ها و تفاسیر مختلف مشاهده می­‌شود و طرح­ه‌ا و کتاب­‌های آموزش ترجمه و مفاهیم در همین جهت سامان گرفته است.

ردیف سوم این تعریف هم، تا پیش از تحقق ردیف دوم، محقق نمی­‌شود و در حال حاضر محل بحث ما نیست.

بنابراین تعریف تدبر در قرآن کریم، به تناسب اهداف و ابعاد این نوشتار از این قرار است:

«دریافت پی­‌درپی آیات هر سوره که به فهم منسجم آن سوره منتهی می­‌گردد.»

دست­یابی به فهم منسجم سوره­‌های قرآن کریم، نقشی مهم در استفاده ما از هدایت الهی این کتاب آسمانی دارد، زیرا سوره­‌های قرآن کریم، اصلی­‌ترین واحدهای هدایتی این کتاب عزیز است. آنچه این ادعا را ثابت می­‌کند، تحدی قرآن نسبت به سوره­‌هاست؛ یعنی خدای حکیم وقتی اراده فرموده که معجزه بودن قرآن را اثبات فرماید، همگان را به آوردن سوره­‌هایی مانند سوره­‌های قرآن فرمان داده است تا ناتوانی خویش را با تمام وجود دریابند و در برابر حقانیت کلام خدا سر تعظیم فرود­ آورند:

وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَهٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ*

و اگر در آنچه بر بنده خود نازل کرده‏‌ایم شک دارید، پس اگر راست مى‏‌گویید سوره‏‌اى مانند آن بیاورید و گواهان خود را غیر خدا فرا­خوانید.

این بیان و مانند آن، نشان­دهنده جایگاه ویژه سوره­‌های قرآن در مهم­‌ترین جلوه اعجاز، یعنی هدایت است.

* سوره بقره، آیه ۲۳٫

 

keyboard_arrow_up